Việt Nam: những Quyền và Quản

WSJ

Hôm nay bà bộ trưởng Ngoại giao Hillary Clinton có mặt tại Hà Nội để tham dự cuộc họp của khối ASEAN, và chuyến đi này cũng đánh dấu 15 năm bình thường hóa quan hệ Mỹ-Việt. Đây cũng là quãng thời gian đánh dấu sự tăng trưởng mậu dịch và đầu tư của đôi bên, và đó là mặt tốt. Bên cạnh đó có những cái xấu còn tồn tại là hồ sơ nhân quyền của Hà Nội, mà có lẽ bà Clinton sẽ đặt vấn đề trong chuyến đi này.

Trong khi Hà Nội cố gắng chuyển đổi nền kinh tế nhưng họ vẫn nắm chặt độc quyền chính trị. Tiếp theo sau quãng thời gian cởi mở ngắn ngủi trước khi được gia nhập Tổ chức Mậu dịch Thế giới (WTO) vào năm 2007, là hàng loạt các cuộc đàn áp bắt bớ nhắm vào các tiếng nói đối lập. Những người bị bắt bao gồm các vị lãnh đạo của Khối 8406 như LM.Nguyễn Văn Lý; Bỏ tù hai nhà báo tường thuật vụ PMU18 là Nguyễn Việt Chiến và Nguyễn Văn Hải; Truy tố Blogger Nguyễn Hoàng Hải, tức Điếu Cày vì tội chỉ trích cách hành xử của nhà nước đối với việc nhượng đất và trước luận cứ đòi chủ quyền biển Đông của Bắc Kinh.

Việc vi phạm luật tố tụng đối với các vấn đề chính trị không chỉ là chuyện nội bộ nữa, mà giờ đây còn lây lang sang cả lĩnh vực thương mại. Hai viên chức cao cấp của hãng hàng không Qantas (Úc) bị giữ lại 6 tháng không cho rời khỏi Việt Nam, để điều tra vụ việc liên quan đến các hợp đồng mua xăng dầu cho hãng; và họ chỉ mới được rời Việt Nam trở về Úc vào đầu tháng vừa rồi.

Tòa án phúc thẩm tại thành phố HCM mới đây đã bác bỏ đơn khiếu nại của LS.Lê Công Định sau khi ông Định bị tuyên án 5 năm tù vì đã gặp gỡ trao đổi với các nhà dân chủ. Ông Định, một học giả của chương trình Fulbright, với học vị Luật từ đại học Tulane, là một vị luật sư sáng giá trong lĩnh vực thương mại, đại diện cho nhiều công ty nước ngoài đang làm ăn tại Việt Nam, từng thành công trong vụ đại diện Việt Nam kiện Bộ Thương Mại Hoa Kỳ vào năm 2003. Các nhà đầu tư cũng đặt dấu hỏi tại sao luật sư của mình lại bị tống giam chỉ vì "tội" dám chỉ trích chính phủ.

Bà Clinton cũng có thể nêu câu hỏi đó với các quan chức Việt Nam khi gặp họ. Chuyến viếng thăm này cũng sẽ là cơ hội đặt vấn đề với Hà Nội đối với những chuyện như trấn áp dân mạng, Bloggers, kể cả việc cấm chỉ người dân lên tiếng chỉ trích chính phủ trên các trang mạng tư nhân trong và ngoài nước hoặc là việc ngăn chận sử dụng trang mạng xã hội Facebook. Bà Clinton cũng có thể nêu những trường hợp đặc biệt như ông Định, nhất là trong lúc Hà Nội đang chuẩn bị danh sách thả tù nhân dịp đặc xá hằng năm vào ngày quốc khánh đầu tháng 9.

Để tạo uy tín cho mình, bà Clinton sẽ phải đưa các vấn đề nhân quyền ra thảo luận với các quan chức Việt Nam. Nhưng càng quan trọng hơn nữa nếu bà phát biểu công khai những vấn đề này. Làm được vậy thì sẽ khích lệ, ủng hộ các nhà đối kháng Việt Nam đang đấu tranh đem lại dân chủ cho đất nước của họ. Và như vậy sẽ tạo thế đứng cho Hoa Kỳ trong các cuộc thương thuyết với Hà Nội. Chế độ Hà Nội mong muốn có được mối quan hệ tốt với Hoa Kỳ để cân bằng ảnh hưởng đang lớn mạnh của Trung Quốc trong khu vực. Như vậy việc công khai chỉ trích về vấn đề nhân quyền củng sẽ giảm đi. Đây là trường hợp rõ ràng nhất về vấn đề tự do tôn giáo, mà Việt Nam là quốc gia duy nhất đã thành công trong việc thương lượng cho phép tự do một phần để được Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ đưa tên ra khỏi danh sách Các Quốc Gia Cần Quan Tâm Đặc Biệt (CPC) vì vi phạm tự do tôn giáo.

Bỏ cấm vận và bình thường hóa quan hệ đã giúp cho nền kinh tế phát triển hơn. Nhưng không có dân quyền thì sẽ cản trở, làm chậm đi bước tiến của Việt Nam. Bậy giờ, thay vì ngồi chờ và mong rằng việc mở cửa kinh tế sẽ là phép nhiệm mầu đem đến dân chủ, thì Hoa Kỳ có thể thử giúp người Việt Nam có được một chính phủ dân cử mà đáng lẽ họ phải có được song hành với việc phát triển kinh tế. Vài lời phát ngôn mạnh mẽ của bà Clinton chắc chắn sẽ là những viên đá vững chắc cho một hướng đi đúng.

Lê Minh phỏng dịch

(Nguồn: báo Wallstreet Journal - ngày 21/07/2010)